محمدطاهر رحیمی، سیاست‌پژوه حکمرانی اقتصادی: ترکیه تحت رهبری رجب طیب اردوغان، به‌رغم مواضع تند و ضداسرائیلی که به‌طور ظاهری در محافل بین‌المللی اتخاذ می‌کند، در پشت پرده روابط تجاری گسترده و پررونقی با رژیم صهیونیستی برقرار کرده است. این توسعه روابط تجاری به گونه‌ای بوده که حجم تجارت دوجانبه میان ترکیه و رژیم اشغالگر قدس در 20 سال اخیر به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است. یعنی از سال 2003 و  زمان روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه و حکمرانی رجب طیب اردوغان در ترکیه، صادرات ترکیه به سرزمین‌های اشغالی بیش از 7 برابر و واردات ترکیه از رژیم صهیونیستی هم بیش از 5 برابر شده است.

یکی از نمودهای بارز این روابط، تأمین بخشی از حیاتی‌ترین کالاهای مورد نیاز رژیم صهیونیستی توسط ترکیه است. همان‌طور که در نمودارهای مربوط (که مبتنی بر آخرین داده‌های تجزیه شده صادراتی منتشر شده در سایت بین‌المللی AtlasHarvard است) قابل مشاهده است کالاهایی نظیر فلزات اساسی، محصولات غذایی و کشاورزی، مواد معدنی، مواد شیمیایی و حتی پوشاک و منسوجات که برخی از آنها در صنایع حیاتی رژیم صهیونیستی نقشی کلیدی ایفا می‌کنند و بدون تأمین مستمر آنها، اقتصاد و تولیدات صنعتی این رژیم با مشکلات جدی مواجه خواهد شد، از جمله مهم‌ترین محصولاتی هستند که توسط ترکیه برای رژیم صهیونیستی تأمین می‌شوند.

در حوزه مواد معدنی، ترکیه یکی از تأمین‌کنندگان اصلی مواد معدنی مورد نیاز رژیم صهیونیستی، در رتبه چهارم جهان قرار دارد. این کشور با صادرات گسترده مواد اولیه معدنی، نقشی حیاتی در تأمین صنایع مهم صهیونیست‌ها ایفا می‌کند. این همکاری اقتصادی استراتژیک به رژیم صهیونیستی امکان می‌دهد تا نیازهای خود در حوزه‌های مختلف صنعتی و تولیدی را از طریق واردات مواد معدنی از ترکیه تأمین کند؛ در این زمینه ترکیه یکی از شریان‌های اصلی تأمین اقتصادی رژیم صهیونیستی محسوب می‌شود.

در حوزه محصولات کشاورزی و مواد غذایی نیز ترکیه پس از آمریکا به عنوان دومین کشور تأمین‌کننده محصولات غذایی و کشاورزی برای رژیم صهیونیستی، نقش بسیار مهمی در اقتصاد رژیم صهیونیستی ایفا می‌کند. این کشور با صادرات انواع محصولات کشاورزی از جمله میوه‌ها، سبزیجات، غلات و سایر اقلام غذایی، به یکی از شریان‌های اصلی تأمین مواد غذایی برای اشغالگران قدس تبدیل شده است. تأمین مستمر این محصولات برای رژیم صهیونیستی اهمیت حیاتی دارد، چرا که سرزمین‌های اشغالی با محدودیت‌های منابع طبیعی و زمین‌های کشاورزی مواجه است. نقش استراتژیک ترکیه در تأمین این کالاها، نه‌تنها امنیت غذایی رژیم صهیونیستی را تضمین می‌کند، بلکه یکی از پایه‌های اصلی روابط اقتصادی میان ترکیه و این رژیم محسوب می‌شود.

ترکیه همچنین در کنار چین بزرگ‌ترین تأمین‌کنندگان فلزات حیاتی مورد نیاز رژیم صهیونیستی شناخته می‌شوند و آنکارا به تنهایی حدود 20 درصد فلزات مورد نیاز اشغالگران را تأمین می‌کند. این فلزات که شامل انواع مختلفی از مواد اولیه صنعتی و استراتژیک مانند فولاد، آلومینیوم و مس است، نقشی اساسی در صنایع مختلف رژیم صهیونیستی، بویژه در صنایع نظامی و سایر بخش‌های راهبردی ایفا می‌کنند. صنایع نظامی رژیم صهیونیستی که یکی از پایه‌های اصلی قدرت این رژیم است، بشدت به واردات فلزات باکیفیت از ترکیه و چین وابسته است. فلزات تأمین‌شده از ترکیه برای تولید تجهیزات پیشرفته نظامی، فناوری‌های دفاعی و همچنین زیرساخت‌های صنعتی کلیدی در سرزمین‌های اشغالی به کار می‌روند. این همکاری اقتصادی، نه‌تنها به تقویت بنیه نظامی رژیم اشغالگر کمک می‌کند، بلکه به طور گسترده‌ای در توسعه سایر صنایع استراتژیک این رژیم نیز نقش دارد.

ترکیه به عنوان پنجمین کشور تأمین‌کننده مواد شیمیایی مورد نیاز رژیم صهیونیستی، همچنین نقشی حیاتی در اقتصاد و صنایع این رژیم ایفا می‌کند. مواد شیمیایی تأمین‌شده توسط ترکیه از جمله مواد اولیه در تولیدات صنعتی و محصولات دارویی، یکی از اساسی‌ترین نیازهای تمام صنایع رژیم صهیونیستی به‌شمار می‌رود. این مواد در صنایع مختلفی مانند پتروشیمی، تولید کودهای شیمیایی، داروسازی و حتی در فناوری‌های پیشرفته کاربرد دارند و بدون تأمین مداوم این مواد، چرخه تولید در بسیاری از این بخش‌های این رژیم مختل خواهد شد. مواد شیمیایی از ارکان اصلی تولیدات صنعتی رژیم صهیونیستی است و حضور ترکیه به عنوان یکی از تأمین‌کنندگان کلیدی آن، نه‌تنها به پایداری این صنایع اسرائیل کمک می‌کند، بلکه نقش مهمی هم در توسعه اقتصادی و تقویت زیرساخت‌های استراتژیک رژیم صهیونیستی دارد. این همکاری اقتصادی ترکیه با رژیم صهیونیستی، به این رژیم امکان می‌دهد با اطمینان بیشتری نیازهای صنعتی خود را تأمین و توسعه دهد.

ترکیه حتی در حوزه پوشاک و منسوجات هم سهم قابل توجهی در صادرات به سرزمین‌های اشغالی دارد،  قابل تأمل است که در این حوزه نیز به عنوان دومین تأمین‌کننده پوشاک و منسوجات مورد نیاز رژیم صهیونیستی، ترکیه نقش مهمی در صنعت مد و تولیدات نساجی این رژیم دارد. ترکیه با داشتن یکی از بزرگ‌ترین صنایع نساجی در منطقه، بخش عمده‌ای از نیازهای صهیونیست‌ها به لباس، پارچه و سایر محصولات نساجی را تأمین می‌کند. این محصولات نه‌تنها در بازار مصرف عمومی اشغالگران توزیع می‌شوند، بلکه در بخش‌های صنعتی و نظامی نیز کاربرد دارند.

از سویی دیگر، ترکیه نه‌تنها تأمین‌کننده مستقیم این کالاهاست، بلکه به شکل غیرمستقیم نیز در تأمین انرژی و به‌ویژه نفت مورد نیاز رژیم اشغالگر قدس نقش استراتژیک دارد. موقعیت جغرافیایی ترکیه و روابط نزدیک آن با کشورهای صادرکننده نفت در منطقه از جمله آذربایجان و ترکیه، به این کشور امکان می‌دهد به عنوان یک پل ارتباطی میان منابع انرژی خاورمیانه و رژیم صهیونیستی عمل کند. این نقش استراتژیک ترکیه در تأمین انرژی، یکی از ارکان اصلی امنیت اقتصادی رژیم اشغالگر محسوب می‌شود.

به عنوان یک مصداق بارز، ترکیه بیش از 60 درصد نفت مورد نیاز سرزمین‌های اشغالی را از طریق خط لوله باکو – تفلیس - جیهان در سواحل مدیترانه از طریق نفتکش‌ها به بندر عسقلان، بندر حیفا و بندر اشدود منتقل می‌کند. این خط لوله حامل نفت آذربایجان و قزاقستان برای رژیم صهیونیستی است و در صورت عدم همکاری ترکیه، رژیم صهیونیستی از حیث اقتصادی با یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های خود مواجه خواهد شد.

علاوه بر این روابط تجاری و انرژی، ترکیه و رژیم صهیونیستی طی سال‌های اخیر برنامه‌های توسعه‌ای بسیار راهبردی در حوزه‌های اقتصادی نیز طرح‌ریزی کرده‌اند که از جمله آنها می‌توان به کریدور راهبردی انرژی «EASTMED» اشاره کرد که بر محور صادرات گاز از دریای مدیترانه طراحی شده است و در طراحی آن ترکیه یکی از مهم‌ترین هاب‌ها و شاخه‌های انتقال گاز در این کریدور به سمت اروپا محسوب می‌شود. 

ترکیه تا قبل از حماسه حماس در 7 اکتبر قصد داشت با سرمایه‌گذاری مشترک با رژیم صهیونیستی در میادین گازی شرق دریای مدیترانه، خود را به یک گلوگاه گازی در دنیا تبدیل کند که از یک طرف قدرت چانه‌زنی خودش با روسیه را ارتقا دهد و از طرف دیگر اروپا را به خود تا حد ممکن وابسته کند.

این توسعه همکاری‌های اقتصادی نشان می‌دهد هرچند مواضع سیاسی ترکیه ممکن است در ظاهر ضداشغالگران صهیونیست باشد اما در عمل با رژیم صهیونیستی برنامه‌های بلندمدتی برای گسترش روابط اقتصادی و تحقق اهداف مشترک خود دارند که امید است رخداد عظیم توفان الاقصی و جنایات وحشیانه رژیم صهیونیستی بعد از آن، از یک طرف باعث تحمیل فشار افکار عمومی برای سد کردن همکاری‌های راهبردی ترکیه و رژیم صهیونیستی شود و از طرف دیگر استمرار عملیات جبهه مقاومت علیه مواضع راهبردی رژیم صهیونیستی، ریسک سرمایه‌گذاری‌های مشترک با صهیونیست‌ها را برای ترکیه افزایش دهد تا چنین پروژه‌هایی را از دستور کار خارج کند.

***

پس از ۷ اکتبر

لازم به ذکر است داده‌های ارائه شده در این گزارش بر اساس آخرین داده‌های تجارت بین‌الملل است که توسط موسسه AtlasHarvard ارائه می‌شود. آخرین آمارهای این منبع مربوط به سال ۲۰۲۱ است؛ هرچند داده‌های کلی دیگر منابع - که نه به صورت آنالیزشده به تفکیک محصولات، بلکه به صورت کلی ارائه می‌شود – باز هم گویای تجارت بالای رژیم صهیونیستی و ترکیه حتی بعد از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ است، لذا حجم تجارت ترکیه با رژیم صهیونیستی تا آوریل ۲۰۲۴ تغییر خاصی نداشته است. نکته قابل توجه دیگر این است که گفته می‌شود در ماه‌های مه ‌و‌ ژوئن ۲۰۲۴ ترکیه با تقلب اسنادی و‌ ثبت داده‌های تجاری خود با رژیم صهیونیستی به نام فلسطین به دنبال کم‌نمایی تجارت خود با این رژیم بوده است.  اوایل خرداد ۱۴۰۳ رئیس‌جمهور ترکیه مدعی شد آنکارا تمام فعالیت‌های تجاری و اقتصادی خود با رژیم صهیونیستی را متوقف کرده است. نگاهی به گزارش‌های گمرک و مرکز آمار ترکیه نیز این موضوع را کاملا تایید می‌کند، به‌ طوری که صادرات ترکیه به اسرائیل از ماه مه ‌میلادی صفر شده است. اما بررسی دقیق‌تر داده‌های تجارت ترکیه با اسرائیل نشان می‌دهد ظاهرا تجار و گمرک ترکیه با تردستی، صادرات به رژیم صهیونیستی را به ‌نام دولت فلسطین ثبت می‌کنند. طبق این داده‌ها، در حالی از ماه مه ‌۲۰۲۴ صادرات ترکیه به اسرائیل صفر شده، همزمان صادرات ترکیه به فلسطین رشد ۱۰ تا ۱۵ برابری داشته است.